[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Wąskie ścieżki, zarośniętegdzieniegdzie chaszczami.Zielsko pleni się swobodnie,wdziera się wszędzie, porasta kamienną drogę, wciska sięw zagłębienia murów, pokrywa dachy.Idzie się terasami,jak ścieżka poniesie.Ulice ślepe albo zawalone gruzem.Wciąż zmieniają się poziomy i punkty odniesienia.Drogaprowadzi wzdłuż domostw, linię dachów mamy więc po-wyżej oczu, ale zaraz orientujemy się, że idziemy równoz powierzchnią dachu, który poniżej.Nagle trzeba poschodkach zejść, by za chwilę, równie niespodziewanie,znów się wspiąć, przytrzymując się krzaków albo drabiny.Na jednym z murów napis: aTTenTi al cane, wielkieczerwone litery z wykrzyknikami, zamknięte w byłychdomach psy szczekają jak oszalałe, ten kwartał omijamszerokim łukiem.W większości domów żelazne bramyz kłódkami.Do wnętrza można zajrzeć tylko przez kraty.Ale w jednym lekko uchylone drzwi.Dwumetrowej wy-sokości pomieszczenie przypominające niedużą wilgotnąpiwnicę, ściany z białego kamienia, zamiast podłogiklepisko, zielony liszaj na skałach, stąd przez niewysokiskalny próg przechodzi się do następnego pomieszczeniai jeszcze jednego.Dalsze pokoje są puste, jeśli nie liczyćparu opróżnionych butelek w rogu.Ale w głównym po-mieszczeniu (salonie?) pod ścianą łóżko polowe, cała1 0zgrzewka mineralnej, na ścianach kilka plakatów z szyb-kimi samochodami.Jakby życie nie całkiem stąd odeszło.Tak to mniej więcej musiało wyglądać kilkadziesiąt lattemu, wylizane przez konserwatorów sassi muzealne(terakota na ziemi, wyplatane krzesła, odczyszczonedrewniane sprzęty kuchenne, elektryczne światło) toucukrowany falsyfikat niedawnej nędzy.Sassi zostały zasiedlone intensywniej w drugiej poło-wie XiX wieku.Centrum miasta stało się przeludnione,ludzie szukali schronienia gdzieś blisko.W większościbiedota.Nie ma wielu świadectw o realnym życiu tegokamiennego świata.Jednym z najczęściej przytaczanychjest fragment z powieści Carla Leviego Chrystus zatrzy-mał się w Eboli.Levi został zesłany przed wojną przezfaszystów do niedalekiego Aliano, znał te tereny.W jegopowieści sassi przyrównane są do kamiennych komi-nów, a pierwszym skojarzeniem, które mu przychodzido głowy na ich widok, są obrazki ze szkolnej lekturyInferno Dantego.Ale próbując opisu, porzuca szybkometafory i mocno trzyma się ziemi:Mała uliczka skręca w dół, przechodząc nad dacha-mi domów, o ile te konstrukcje można w ogóle na-zwać domami.To proste siedliska jaskiniowe wy-kopane w stwardniałej glinie ścian wąwozu.Wewnętrzu tych czarnych dziur, można zobaczyć łóż-ka, ubóstwo i porozrzucane suszące się szma-ty.Psy, owce, kozy i świnie leżą wewnątrz, na ziemi.Kiedy sięgnąć do tekstów współczesnych, to okaże się, żew charakterystykach fenomenu sassi dominuje dyskurs1 1sanitarny.%7łe brud, że choroby, że brak wody, że szerzącasię malaria itp., itd.To wszystko oczywiście prawda, za-grożenie epidemią stało się jednym z głównych powodówusunięcia jaskiniowców z ich siedzib.Ale czasem możewarto wyjść też nieco poza doraz
ną pragmatykę i zadaćnajprostsze z możliwych pytań: dlaczego ci ludzie niechcieli opuszczać swoich domostw? Bo w istocie  niechcieli! Dlaczego wielu trzeba było eksmitować siłą, zapomocą paragrafów prawnych? To nie była mała grupkaszaleńców odwróconych histerycznie plecami do cywi-lizacji.Przed ewakuacją mieszkało tu około dwudziestutysięcy osób: pasterzy, chłopów, robotników, rzemieśl-ników; o zwierzętach statystyki milczą.Dlaczego woleli zostać tu i żyć dalej w tych kamie-niach? Bo, jak sądzimy, z
le im tu było? A może przeciw-nie.A może  skąd ten domysł przedziwny  byli w tymubóstwie osobliwie szczęśliwi? A w każdym razie niemniej nieszczęśliwi niż ich cywilizowani pobratymcy.Może w tej jaskiniowej wspólnocie, w tej codziennejbliskości ludzi i zwierząt, bliskości, która dzisiaj budziniedowierzanie i obrzydzenie, żyło się im dobrze.Możeta prostota niekoniecznie tożsama była z prostactwem.Mieszkańcy zredukowali swoje życie do paru przewidy-walnych scenariuszy.Fizjologia, jedzenie, spanie, praca.I świętowanie, kiedy nadchodził stosowny czas.Domnie jest tylko konstrukcją czysto fizyczną.Nie da się gozredukować do materiału, z którego został wykonany.Jaskiniowi ludzie zamieszkujący anachroniczny światsassi najwidoczniej dobrze o tym wiedzieli.1 2Tym zabawniej brzmi dzisiejsza oficjalna narracjana temat sassi.Miasto jakby wstydziło się niedawnej,brudnej i śmierdzącej, przeszłości.Od kiedy w latachdziewiećdziesiątych kamienne groty Matery zostaływciągnięte na Listę Z
wiatowego Dziedzictwa unesco,można było odetchnąć.Jest niebywałą ironią historii,że w tak krótkim czasie, zaledwie po kilkudziesięciulatach od zamknięcia ostatnich domostw, sassi nie są jużemblematem Biedy, czy Narodowej Hańby, ale zmieniłysię w Szacowny Zabytek; nie są już garbem przeszłości,ale częścią światowego dziedzictwa kulturowego.Jeszczeinnej mitologii dostarczają fotografie.Coraz bardziejwyrafinowane formalnie, coraz bardziej wystudiowanekolorystycznie.Jest z czego wybierać.Sassi w jesiennychbrązach albo pokryte białym puchem.Sprzedawanew kioskach pocztówki zrobione są z widoczną dbałościąo estetyczny powab.Widać, jak na naszych oczach rodzisię nowy mit.Sassi przeznaczone na użytek turystówzastygają już w swojej nowej postaci: w micie Malow-niczej Przeszłości.3.Matera, choć leży na głuchej prowincji, jest miastemniez
le znanym na Å›wiecie, choć najczęściej nie podswoim wÅ‚asnym imieniem.Ulice wyciÄ™te w skale, jejokolice pokryte gÄ™sto biaÅ‚ym wapieniem widzieliÅ›myniemal wszyscy.W każdym razie na pewno ci, którzychodzÄ… do kina.Bo Matera jest miastem filmowym.To kamienne cinecitta.Realne i do bólu prawdziwe.1 3Nie żadna atrapa wykonana z desek, styropianu i tek-tury.Już na poczÄ…tku lat pięćdziesiÄ…tych wÅ‚oski reżyserAlberto Lattuada umieÅ›ciÅ‚ tu akcjÄ™ filmu La lupa (1 3),ostatnim z odnotowanych jest amerykaÅ„ska produkcjaNativity (200 ), wyreżyserowana przez Catherine Har-dwicke.NakrÄ™cono tu ponad dwadzieÅ›cia tytułów, ulice,NakrÄ™cono tu ponad dwadzieÅ›cia tytułów, ulice,bramy i place miasta pokazaÅ‚y siÄ™ miÄ™dzy innymi w: IlConte di Matera, C era una volta& , Il tempo dell inizio,Cristo si è fermato a Eboli, King David, L uomo delleStelle& Ale powodem do chwaÅ‚y dla Matery jest jejAle powodem do chwaÅ‚y dla Matery jest jejobecność w dwóch najbardziej bodaj znanych filmachz tych, które tu nakrÄ™cono: Il Vangelo secondo Mat-teo (1 4) Pier Paolo Pasoliniego i Pasji (2004) MelaGibsona.Dwa odwoÅ‚ujÄ…ce siÄ™ do Ewangelii filmy.I wobydwu spopielaÅ‚e kamienie Matery naÅ›ladujÄ… sceneriÄ™Jerozolimy sprzed dwóch tysiÄ™cy lat&KoÅ›ciół San Pietro Caveoso, za nim dÅ‚ugi mur pro-wadzÄ…cy wzdÅ‚uż graviny.W przejÅ›ciu przy koÅ›cieleuÅ›miechniÄ™ty starszy mężczyzna w kaszkiecie sprzeda-je pocztówki, zdjÄ™cia, gipsowe miniaturki sassi i innebadziewie.Widzi, że zainteresowaÅ‚a mnie czarno-biaÅ‚afotografia z planu Ewangelii Mateuszowej [ Pobierz caÅ‚ość w formacie PDF ]