[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Folkloryzacja nie byłaby tak oczywista, gdyby nie poddało się jej duchowieństwo.Potrydenckie ożywienie aktywności duszpasterskiej wyrazić się musiało nie tylko w bar-dziej usilnych działaniach, lecz i w niezbędnym dostosowaniu ich do możliwości i oczeki-wań wiernych38.33 Ibidem, s.637.34 Ibidem.35 Zob.J.Kracik, Historia.36 J.Kłoczowski, op.cit., s.92.37 Ibidem.38 Ibidem.43Arkadiusz StolarekUjawniała się przy tym prawidłowość: księża, którzy byli niejako wykonawcamipotrydenckich reform, nie tylko formowali potoczną religijność, ale i sami byli przez niąformowani.Maryjność.Rytuał i symbolW centrum systemu wartości polskiego katolicyzmu usytuowany był kult św.Marii.Odzwierciedleniem tego była wielość świąt maryjnych, tematyka ikonografii, pie-śni religijnych i ilość parafii oddanych Marii.Bóg Jahwe czy Trójca Z
więta były niemalżenieobecne w powszechnej świadomości polskich katolików.Już w XIII wieku słowami Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja! U twego syna, Gospodzina, matko zwo-lena Maryja!  polskie rycerstwo prosiło o pozytywny wynik bitwy.Pieśń, która jest mo-dlitewnym wezwaniem do Marii i jej syna wskazuje dwie postacie polskiej religijności,które zdecydowały o jej zasadniczym rysie, który został w formie symbolicznej przypie-czętowany poprzez powierzenie Polski Marii przez śluby lwowskie Jana Kazimierza.Ma-ryjność była skutkiem uproszczeń, dostosowania religii do lokalnych warunków.Równo-cześnie w tym tkwił sukces upowszechnienia katolicyzmu.Kłoczowski formułuje tezę, iżu podstaw usytuowania świętej rodziny w centrum polskiego katolicyzmu, leży właśnieszczególna pozycja komórki rodzinnej w kulturze polskiej39.Kult Marii Panny  wdzierałsię do Polski częściowo także z poziomu europejskiego.Ingerencji Najświętszej MariiPanny przypisywano zwycięstwa chrześcijan w bitwach z muzułmanami pod Lepanto(1571) i pod Wiedniem (1683).Szerzony przez jezuitów, karmelitów i dominikanów kultMarii Panny, na stałe zadomowił się w zbiorowej świadomości Polaków dzięki takim wy-darzeniom jak objawienia Giulio Mancinellego, obrona Jasnej Góry przed Szwedami czyśluby lwowskie40.W dwóch ostatnich wydarzeniach można odnalez
ć symbiozę sfery re-ligijnej z publiczną.Obraz Jasnogórski był symbolem obrony nie tylko przed najez
dz
cÄ…,ale i przed innowierczymi Szwedami.Z
luby Jana Kazimierza były konsekwencją próbutożsamienia postaci i porządku biblijnego nad padołem doczesnym, były wynikiempodziałów między królem a magnatami, wynikiem dezintegracji Rzeczypospolitej.Ob-wołanie Maryi Królową Polski było z jednej strony wyrazem dość naturalnego procesuodwoływania się do sił ponadnaturalnych w beznadziejnych sytuacjach, z drugiej był towyraz przywołania symbolu, który pobudzał wyobraz
nię szerokiej zbiorowości tworzącsolidarność ponadstanową41.Okazałe procesje, pielgrzymi, kult świętych i obrazów  to emblematy polskie-go katolicyzmu, formowane od XIII wieku i wzmocnione w okresie postreformacyjnym.Wskazywany symbolizm i rytualizm religijny był bezpośrednią konsekwencją procesufolkloryzacji religii.W epoce potrydenckiej szczególną rolą religii stało się tworzenie39 Ibidem, s.97.40 S.Litak, Parafie w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku.Struktura, funkcje społeczno-religijnei edukacyjne, Lublin 2004, s.376-380.41 J.Kracik, Historia., s.95-96.44 Boże coś Polskę. Przedrozbiorowe komponenty religijne.zbiorowego wyobrażenia i tożsamości wyrażających się w demonstratio catholica.Rytuałi symbol stały się czynnikami, które w uproszczony sposób pozwalały się odróżniać od innego , w tym przypadku reprezentującego inną religię (wyznanie), coraz częściej wią-zaną z przynależnością do innego państwa.Rytuały konsolidują wspólnotę i pozwalająna reprodukcję jej zbiorczego wymiaru,ożywiają pamięć, odkrywają znaczenia, organizują i unaoczniają wspólnotę, wyrażają wza-jemną afirmację, stanowią potwierdzenie wspólnoty42.Rytualizację oraz symbolizację życia religijnego możemy odnalez
ć na kilku po-lach, a w warunkach przedrozbiorowych szczególną rolę w polskim katolicyzmie speł-niały: msza święta i obrazy religijne.Celem mszy było wzbudzenie szacunku dla Boga,jako wyraz dziękczynienia i zadośćuczynienia.Niedzielna msza święta była rytuałemcementującym zbiorowość lokalną, której ramy często były wyznaczane przez graniceparafii.Rola mszy  szczególnie w epoce potrydenckiej  nie sprowadzała się wyłączniedo wymiaru czysto religijnego.Była odzwierciedleniem misji, jaką miał do spełnieniaKościół, parafia oraz kapłan.Do zadań duchowieństwa należało nie tylko wychowanie społeczeństwa w duchu czystoreligijnym, lecz także obywatelskim.Głoszono więc cnoty obywatelskie, z których najważ-niejsze były cześć, uszanowanie, miłość ku panującemu monarsze [& ] jako głowy i oyca naro-du, którego władza pochodzi od Boga, miłość ojczyzny, przestrzegania prawa i posłuszeń-stwa wobec władzy zwierzchniej, zgodę, jedność wzajemną, przychylność ku sobie w ramachspołeczeństwa stanowego43.Udział niewykształconej ludności w tak pojmowanym rytuale był możliwy tyl-ko dzięki uproszczeniom reprezentowanym przez pieśni, kolędy, różańce.Sztuka szła tuw parze z próbą przekazania prawd wiary i wartości Kościoła katolickiego.Poziom  bez-refleksyjności wiernych był naturalnie wysoki.Jednym z podstawowych narzędzi ożywienia duchowego mas okazały się obra-zy.Stały się one jednocześnie symbolami wspólnej tożsamości, szczególnie w okresieXVII-wiecznych wojen, kiedy to  zbezczeszczone przez innowierców wizerunki otacza-no czcią, a wieści o kolejnym płaczącym obrazie przyciągały tłumy 44.Podstawowym te-matem ikonografii była maryjność.Szczególne znaczenie miał obraz Matki Boskiej Czę-stochowskiej, który dzięki obronie Jasnej Góry został elementem, niezwykle istotnegoprocesu  mitycznego łączenia dziejów Rzeczypospolitej z rozwojem i obroną katolicy-42 B.Dziemidok, Tożsamość narodowa a nacjonalizm w epoce globalizacji, [w:] Mity, symbolei rytuały we współczesnej polityce.Szkice z antropologii polityki, pod red.B.Szklarskiego, Warszawa2008, s.141.43 S.Litak, Parafie& , s.371.44 J.Kracik, Kłopoty Kościoła ze świętymi obrazami, www.opoka.pl.org.pl/biblioteka/T/TH/ obrazy.html(11.02.2012).45Arkadiusz Stolarekzmu.Podobną rolę odgrywał kult świętych.Rozpowszechniające się kulty: św.StanisławaKostki i św.Wojciecha, często znajdujące swoje odbicie w regionalnym przełożeniu ichhistorii, stały się z jednej strony formą tworzenia tożsamości mniejszej wspólnoty regio-nalnej, z drugiej włączenia tych treści w szeroki system wartości polskiego katolicyzmu [ Pobierz całość w formacie PDF ]