[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Istnieją pewne podstawy, aby sądzić, że zmiany takie mogą mieć charakter specyficzny i wskazywać na określony rodzaj aktywności umysłowej.Prawie pięćdziesiąt lat temu Davis (1939) sformułował tak zwaną zasadę ogniska reakcji mięśniowych.Zgodnie z nią procesy umysłowe uzewnętrzniają się w sposób mimowolny (acting out) za pośrednictwem wybranej grupy mięśni.Im większy dystans dzieli miejsce rejestracji od ogniska aktywności mięśniowej, tym mniejsze powinny być zmiany EMG.Sformułowana przez Davisa zasada stała się podstawą programu badań podjętych przez J.T Cacioppo i R.E.Petty (1981).Uzyskane przez nich wyniki wskazują, że napięcie mięśni ust wzrasta bardziej przy rozwiązywaniu zadań semantycznych niż przy rozwiązywaniu zadań ortograficznych, podczas gdy napięcie mięśni przedramienia nie różnicuje obu tych zadań.W innym eksperymencie prezentowano badanym argumenty niezgodne z ich własnymi postawami.Stwierdzono, że myślowa analiza takich problemów wywołuje największy wzrost napięcia mięśni podbródka, nieco mniejszy - mięśni ust i gardła, natomiast napięcie mięśni karku obniżało się w stosunku do poziomu wyjściowego.4.4.2.5 EMG twarzy a ekspresja emocjiBadania nad zależnością między EMG twarzy a ekspresją emocji zainspirowane zostały pracą Karola Darwina 0 wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt (1988/1872).Autor przedstawił w niej tezę o istnieniu uniwersalnych, ponadkulturowych wzorców ekspresji emocjonalnej.Choć koncepcja Darwina oparta była na wyrywkowych obserwacjach, systematyczne badania prowadzone w latach późniejszych przyniosły wiele danych potwierdzających jej trafność (por.Ekman, 1973).Jedne z pierwszych badań elektromiograficznych nad ekspresją emocjonalną twarzy przeprowadził G.E.Schwartz wraz ze współpracownikami (Schwartz, Fair, Salt, Mandel i Klerman, 1976).Uzyskane przez nich wyniki pokazały, że elektromiogram pozwala efektywnie różnicować podstawowe emocje, takie jak szczęście, smutek i gniew Zaobserwowano też, że różnice między emocjami były znacznie mniejsze u osób depresyjnych niż u osób niedepresyjnych.Jednocześnie jednak stwierdzono bardzo duże różnice indywidualne w wyrazistości ekspresji emocjonalnej.Dalsze badania pokazały, że EMG twarzy (facial EMG - fEMG) szczególnie dobrze różnicuje emocje pozytywne i negatywne.Emocjom pozytywnym towarzyszy podwyższone napięcie mięśnia jarzmowego (łac.musculus zigomaticus), natomiast emocjom negatywnym - podwyższone napięcie mięśnia marszczącego brwi (łac.musculus corrugator).Systematyczne badania nad tym zagadpieniem prowadził między innymi U.Dimberg (1990).Uzyskane przez niego wyniki okazały się niezwykle spójne.Po pierwsze, stwierdzono, że wymienione wcześniej mięśPsrceoEiz~o~ocia 1 5 5nie dobrze różnicują różnego typu bodźce o pozytywnej i negatywnej walencji emocjonalnej (na przykład szczęśliwe bądź zagniewane twarze, lubiane bądź nielubiane pejzaże, awersyjne bądź nieawersyjne bodźce sensoryczne).Po drugie, wykazano, że zmiany EMG różnicują ludzi o różnym poziomie lęku.Po trzecie wreszcie, stwierdzono wyraźne różnice międzypłciowe - choć przedstawiciele obu płci wykazują podobny wzorzec ekspresji emocjonalnej, zmiany elektromiograficzne u kobiet są większe i lepiej różnicują emocje pozytywne i negatywne.4.5RIUAKA 4.3Badania Dimberga dostarczają również pewnych danych na temat roli czynników wrodzonych w ekspresji emocjonalnej twarzy Stosował on dwa rodzaje przeźroczy: jedne przedstawiały twarze wyrażające szczęście, drugie - twarze przedstawiające gniew W czasie badania jeden rodzaj przeźroczy był wz~ acniany szokiem elektrycznym, drugi zaś nie był wzmacniany (schemat warunkowania różnicowego).Autorowi udało się wytworzyć reakcję różnicową mięśnia marszczącego brwi w warunkach, kiedy bodźcami wzmacnianymi były slajdy przedstawiające twarze zagniewane, natomiast nie udało mu się wytworzyć podobnej reakcji wówczas, gdy wzmacniano szokiem reakcje na twarze szczęśliwe.Powyższy wynik interpretowany jest jako argument na rzecz istnienia wrodzonych predyspozyeji (biological prepayadness) do nadawania mimice twarzy innej osoby określonego znaczenia sygnałowego.Mówiąc w pewnym uproszczeniu, uzyskany wynik zdaje się wskazywać, iż względnie łatwo potrafimy nauczyć się tego, że twarz zagniewana może być sygnałem zdarzenia awersyjnego (tu - bodźca elektrycznego), nie potrafimy natomiast nauczyć się tego, że sygnałem zdarzenia awersyjnego może być twarz szczęśliwa.Aktywność okaW podrozdziale tym przedstawimy dziedziny badań psychofizjologicznych zajmujące się różnymi aspektami aktywności oka, a mianowicie ruchami oczu, zmianami szerokości źrenicy oraz reakcją mrugania.4.5.1 Ruchy oczuRuchy oczu stanowią integralny element procesu percepcji wzrokowej.Ich znaczenie staje się jasne, gdy zapoznamy się z ogólną budową oka.Siatkówka oka zawiera dwa rodzaje elementów światłoczułych (fotoreceptorów): czopki i pręciki.Czopki odpowiadają za widzenie ostre (widzenie detali) i widzenie barw, ale mają wysoki próg wrażliwości - reagują tylko w dobrym świetle (jest to tak zwane widzenie fotopowe).Pręciki odpowiadają za widzenie w słabym świetle (widzenie skotopowe).W siatkówce człowieka znajduje się około 120 milionów pręcików i 6 milionów czopków.Dla procesu widzenia istotne znaczenie ma rozmieszczenie obu rodzajów fotoreceptorów.Największa gęstość pręcików przypada na część siatkówki znajdującej się w odległości około 20 stopni kątowych od osi optycznej oka, nie ma ich natomiast zupełnie w dołku centralnym.Dołek centralny charakteryzuje się z kolei bardzo dużą gęstością czopków, sięgającą 150 000/mm2, podczas gdy w pozostałej części siatkówki jest ich nie1 5 6 B10LOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIADolna część ryciny stanowi zapis ruchów oczu, zarejestrowanych w czasie swobodnego oglądania górnej fotografii przez 3 minuty (punkty oznaczają miejsca fiksacji, linie - ruchy skokowe oka).Wg: Yarbus (1967, s.181 ), za zgodą wydawcy; copyright Plenum Press.RYNNA 4·7spełna 10 000/mm2.Dołek centralny pozwala objąć obraz równy około 1,5 stopnia kątowego, co stanowi 1/10000 pola widzenia.Odpowiada to w normalnych warunkach trzem, czterem znakom standardowego druku (por.Szczechura i Terelak, 1993).W warunkach wymagających dokładnej percepcji niezbędne są zatem szybkie i precyzyjne ruchy oczu, aby utrzymać analizowany obraz w centrum siatkówki.4.5.1.1 Charakterystyka ruchów oczuOko jest w stanie wykonywać różnorodne ruchy, zarówno dowolne, jak i mimowolne.Dla odbioru informacji wzrokowych największe znaczenie mają cztery rodzaje ruchów oczu (por.Szczechura i Terelak, 1993):(1) ruchy zbieżne (obu gałek ocznych), związane z widzeniem trójwymiarowym;(2) ruchy mimowolne kompensujące ruch głowy lub ruch poruszającego się obiektu; (3) dowolne ruchy podążania (puysuit);(4) ruchy skokowe (saccadic), związane z dowolną zmianą fiksacji (fixation) wzroku.Ruchy zbieżne wiążą się z widzeniem trójwymiarowym i są one zasadniczo mimowolne.Niezależne od naszej woli są też ruchy oczu kompensujące ruch głowy (tak zwane odruchy przedsionkowo-wzrokowe) i ruchy kompensujące ruch postrzeganego obiektu (tak zwany oczopląs optokinetyczny).Uważa się, że ich główną funkcją jest stabilizacja obrazu na siatkówce.Dowolne ruchy podążania pojawiają się podczas śledzenia wolno poruszających się obiektów.Jeśli jednak szybkość kątowa obiektu przekroczy pewną granicę, oko zaczyna wykonywać szybkie ruchy skokowe.Odbiór informacji następuje w czasie fiksacji, w czasie ruchu skokowego zaś oko jest funkcjonalPSYtH0EIZJOLOG1Anie ślepe [ Pobierz całość w formacie PDF ]